Chính sách thuế quan qua lại của Donald Trump: Một cú sốc sắp xảy ra đối với thị trường tài chính toàn cầu

Một lời cam kết khiêu khích và sự lan tỏa toàn cầu

Vào đầu tháng 4 năm 2025, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã làm rung chuyển thị trường toàn cầu bằng một tuyên bố táo bạo trong chiến dịch thuế quan: Ông đã khôi phục và mở rộng chính sách "thuế quan qua lại" đã định nghĩa nhiệm kỳ đầu tiên của ông. Mặc dù chủ yếu mang ý định chính trị, thông báo này đã làm rung chuyển tâm lý nhà đầu tư, với các nhà kinh tế dự đoán rằng nó có thể làm giảm 0,6% GDP toàn cầu vào năm 2027 — một khoản lỗ khổng lồ 700 tỷ đô la .

Về bản chất, thuế quan qua lại rất đơn giản: nếu một quốc gia áp thuế 20% đối với hàng hóa của Hoa Kỳ, Hoa Kỳ sẽ đáp trả bằng mức thuế tương đương hoặc cao hơn đối với hàng xuất khẩu của quốc gia đó. Mặc dù điều này nghe có vẻ công bằng trên bề mặt, nhưng nó thường leo thang thành các cuộc chiến tranh thương mại trả đũa, làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu và niềm tin của nhà đầu tư.

Tại sao thị trường lại lo lắng đến vậy?

Thị trường tài chính phát triển mạnh nhờ khả năng dự đoán và sự ổn định của chính sách. Tuyên bố của Trump đã làm dấy lên nỗi lo sợ về làn sóng bảo hộ thương mại thứ hai , gợi nhớ đến cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung năm 2018–2019. Với căng thẳng địa chính trị đang diễn ra ở Trung Đông, xung đột Nga-Ukraine vẫn chưa được giải quyết và tăng trưởng toàn cầu đang chậm lại, thì lời lẽ về thuế quan của Trump là điều cuối cùng mà thị trường cần.

Sau đây là phản ứng của họ:

• Cổ phiếu lao dốc : Các công ty lớn của Mỹ phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu như Apple, Tesla, Boeing và Caterpillar đã phải chịu mức lỗ lớn.

• Biến động tiền tệ tăng vọt : Đồng đô la Mỹ tăng giá như một nơi trú ẩn an toàn, gây ra dòng vốn chảy ra khỏi các thị trường mới nổi như Việt Nam.

• Giá vàng giảm nhẹ (-2,1%) trong khi lợi suất trái phiếu giảm do các nhà đầu tư tìm nơi trú ẩn trong thu nhập cố định.

Hiệu suất thị trường: Các con số nói lên câu chuyện

Chỉ ba ngày sau thông báo:

• S&P 500 giảm 9,08% , Nasdaq giảm mạnh 9,77% và Dow Jones giảm 7,86% .

• Chỉ số DAX của Đức giảm 8,1% và chỉ số Nikkei 225 của Nhật Bản giảm 9% .

• Chỉ số VN-Index của Việt Nam giảm hơn 8% , kèm theo khối lượng giao dịch tăng đột biến.

• Giá vàng tăng vọt lên mức 2.300 USD/oz , đạt mức cao nhất mọi thời đại.

• Lợi suất trái phiếu kho bạc kỳ hạn 10 năm của Hoa Kỳ giảm 25 điểm cơ bản , báo hiệu tâm lý tránh rủi ro.

Các nhà đầu tư không chỉ phản ứng với một bài phát biểu mà họ còn đang định giá khả năng thực sự xảy ra một cuộc chiến tranh thương mại toàn cầu mới.

Ngày 2 tháng 4 năm 2025: Thuế quan như một vũ khí vận động tranh cử

Được mệnh danh là “Vua thuế quan”, Trump dường như đang sử dụng chính sách thương mại làm vũ khí để đạt được lợi ích chiến lược. Với nền kinh tế Hoa Kỳ đang chuyển sang cơ cấu dịch vụ thống trị —bằng chứng là PMI dịch vụ liên tục trên 50—Trump đang nhắm mục tiêu vào hàng nhập khẩu , đặc biệt là từ các nền kinh tế sản xuất nặng.

Logic của ông rất rõ ràng: trừng phạt hàng hóa vật chất nơi thâm hụt thương mại lớn nhất, đồng thời thúc đẩy tiêu dùng trong nước và tạo việc làm. Song song đó, chính quyền của ông sẽ đàm phán các thỏa thuận thương mại một-một , mang lại cho Hoa Kỳ quyền mặc cả vượt trội.

Như Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent đã nói thẳng: "Đây sẽ là mức thuế quan cao nhất trừ khi họ đáp trả. Còn về đàm phán? Chúng ta sẽ xem ai chớp mắt trước."

Đây là chiến lược kinh điển của Trump: tối đa hóa đòn bẩy, kích động phản ứng và đàm phán từ vị thế mạnh hơn .

Sự đánh đổi trong nước: Lạm phát so với tăng trưởng

Trong nước, thuế quan qua lại đóng vai trò như một con dao hai lưỡi . Chúng có thể làm giảm thâm hụt thương mại, nhưng cũng làm tăng chi phí nhập khẩu , lạm phát nhiên liệu và làm xói mòn sức mua của người tiêu dùng —một trường hợp điển hình của lạm phát do chi phí đẩy .

Đổi lại, chi phí sản xuất cao hơn có thể gây áp lực buộc các doanh nghiệp phải cắt giảm việc làm , có khả năng làm tăng tỷ lệ thất nghiệp ngay khi nền kinh tế ổn định.

Điều này khiến Cục Dự trữ Liên bang rơi vào thế khó : liệu họ có duy trì lập trường cứng rắn để kiềm chế lạm phát hay nới lỏng lãi suất để ngăn chặn sự suy thoái của thị trường lao động? Tuyên bố của Trump thực sự chuyển gánh nặng chính sách sang Fed—điều mà ông đã chỉ trích trong lịch sử, nhưng lại tận dụng một cách chiến lược.

Đằng sau bức màn: Toán học của thuế quan có đi có lại

Nguyên tắc này thực ra rất đơn giản:

Nếu Quốc gia A đánh thuế hàng hóa của Hoa Kỳ ở mức 25%, Hoa Kỳ sẽ đáp trả bằng mức thuế tương đương hoặc cao hơn đối với hàng hóa của Quốc gia A.

Hãy xem xét một môi trường trong đó Hoa Kỳ đánh thuế suất τ_i đối với quốc gia i và ∆τ_i phản ánh sự thay đổi trong thuế suất. Giả sử ε<0 biểu thị độ co giãn của hàng nhập khẩu theo giá nhập khẩu, giả sử φ>0 biểu thị sự truyền qua từ thuế suất sang giá nhập khẩu, giả sử m_i>0 biểu thị tổng lượng hàng nhập khẩu từ quốc gia i và giả sử x_i>0 biểu thị tổng lượng hàng xuất khẩu. Khi đó, lượng hàng nhập khẩu giảm do thay đổi thuế suất bằng ∆τ_i*ε*φ*m_i<0. Giả sử rằng tỷ giá hối đoái bù trừ và hiệu ứng cân bằng chung đủ nhỏ để có thể bỏ qua, thì thuế suất qua lại dẫn đến cán cân thương mại song phương bằng 0 thỏa mãn.

Mục tiêu là gì? Giảm thâm hụt thương mại và buộc các đối tác thương mại phải ngồi vào bàn đàm phán theo các điều khoản của Mỹ.

Quay trở lại năm 2018–2019 , cuộc tấn công thuế quan của Trump vào Trung Quốc đã xóa sổ hàng nghìn tỷ đô la vốn hóa thị trường toàn cầu . Những vết sẹo vẫn còn. Lần này, thị trường đang chuẩn bị cho vòng hai —với mục tiêu rộng hơn và hậu quả có khả năng sâu sắc hơn.

Ngã ba đường của Việt Nam: Thách thức hay cơ hội?

Việt Nam, một nền kinh tế hướng đến xuất khẩu và là trung tâm sản xuất quan trọng, có thể cảm nhận được cả sức nóng và cơ hội:

Rủi ro:

• Xuất khẩu có nguy cơ : Điện tử, dệt may, đồ nội thất - những ngành đóng góp chính vào GDP - có thể gặp trở ngại nếu thuế nhập khẩu của Hoa Kỳ tăng.

• Dòng vốn chảy ra : Các nhà đầu tư nước ngoài có thể trì hoãn hoặc chuyển hướng đầu tư trong bối cảnh biến động.

• Nhu cầu toàn cầu giảm : Giá tiêu dùng tăng có thể làm giảm nhu cầu quốc tế, ảnh hưởng đến dòng đơn hàng đến Việt Nam.

Những cơ hội:

• Việt Nam có thể trở thành lựa chọn thay thế cho Trung Quốc+1 đối với các công ty đa quốc gia đang tìm kiếm sự đa dạng hóa sản xuất.

• Các FTA như CPTPP và EVFTA mang lại khả năng phục hồi thương mại.

• Ngoại giao chủ động: Việt Nam đã thu hẹp thặng dư thương mại với Hoa Kỳ và tích cực chào đón các doanh nghiệp Hoa Kỳ - 64 công ty hàng đầu của Hoa Kỳ , bao gồm cả công ty của Trump, gần đây đã đến thăm Việt Nam để hợp tác.

Mặc dù một cuộc khủng hoảng toàn diện là không thể xảy ra, nhưng những trở ngại ngắn hạn là không thể tránh khỏi .

Điều hướng trong bối cảnh đầu tư không chắc chắn

Tuyên bố của Trump, mặc dù mang tính suy đoán, đã định hình lại kỳ vọng của các nhà đầu tư . Khi năm 2025 mở ra không chỉ ở Hoa Kỳ mà còn ở các nền kinh tế quan trọng khác —rủi ro chính trị không còn là trò hề nữa . Nó là trung tâm.

Nhà đầu tư nên làm gì?

• Cân bằng lại danh mục đầu tư theo hướng tập trung vào các tài sản phòng thủ : vàng, trái phiếu và các lĩnh vực phòng thủ.

• Theo dõi các rủi ro liên quan đến thương mại : đặc biệt là trong các doanh nghiệp sản xuất hoặc xuất khẩu.

• Ưu tiên các công ty có dòng tiền ổn định, ít nợ và nguồn doanh thu đa dạng.

Đầu tư dài hạn đòi hỏi tầm nhìn. Nhưng những cú sốc ngắn hạn có thể đánh chìm ngay cả những con tàu mạnh nhất. Hãy chèo thuyền thông minh. Điều chỉnh cánh buồm của bạn—không phải gió.